Lasy chylońskie

Nadleśnictwo Gdańsk

Nieopodal naszej szkoły znajduje się budynek Nadleśnictwa Gdańsk z siedzibą w Gdyni. Uczniowie naszej szkoły biorą udział w lekcjach prowadzonych przez pracowników tejże placówki. Zajęcia edukacyjne odbywają się w przepięknej "Izbie przyrodniczo-leśnej", w której zapoznajemy się z biocenozą Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Oliwsko-Darżlubskie". To tutaj poszerzamy swoją edukację ekologiczną, oglądamy zwierzyny okolicznych lasów, podziwiamy wystawę owadów zagrażających drzewostanom, a także oglądamy filmy o tematyce przyrodniczej.

Położenie ścieżki

To w naszej dzielnicy znajduje się ścieżka przyrodniczo-leśna "Lasy Chylońskie". Prowadzi przez najcenniejsze i bardzo zróżnicowane tereny leśne. Rzeźba terenu jest tu bardzo urozmaicona, co decyduje nie tylko o wyjątkowej malowniczości tego terenu, ale także o dużej zmienności przestrzennej zbiorowisk leśnych. Stoki wyniesień i obniżenia zajmują żyzne oraz ubogie i kwaśne buczyny niżowe. Wierzchołki pagórków, o niezbyt żyznych glebach, porasta najczęściej las bukowo-dębowy. Dna suchych dolin oraz dolne partie zboczy, a także wyższe terasy nad strumieniami są siedliskami gradów. Prowadzone od wieków użytkowanie lasów spowodowało na dość dużych powierzchniach zniekształcenie naturalnego stanu zbiorowisk leśnych. Niemniej zachowały się tu jeszcze liczne, naturalne ich fragmenty. Wędrując proponowaną ścieżką, mamy możliwość poznania wyjątkowych wartości przyrodniczych tego terenu, jego szaty leśnej, a także przejawów pracy leśnika - gospodarza lasu. Las, aby mógł spełniać wiele różnorodnych funkcji, wymaga stałej opieki i wykonywania różnorodnych, specjalistycznych zabiegów hodowlanych.

Naturalne i sztuczne odnowienie lasów

Odnowieniem lasu nazywamy proces powstawania w sposób naturalny lub sztuczny młodego pokolenia drzew, które w przyszłości wywierać będzie decydujący wpływ na kształtowanie się środowiska leśnego na określonej przestrzeni. Odnowienie naturalne odbywa się samorzutnie, samosiewem lub z odrośli, zwykle przy niewielkim nakładzie pracy ludzkiej. Proces ten nie przebiega żywiołowo, lecz jest zwykle kierowany przez człowieka. Z przyrodniczego punktu widzenia, naturalne odnowienie niewątpliwie przewyższa sztuczne. Naturalny sposób ma wiele zalet, ale stwarza pewne niedogodności, które bardzo często nie pozwalają na jego pełne lub częściowe zastosowanie. Zaletami odnowienia naturalnego są:

• możliwość wykorzystania naturalnych sił przyrody;

• możliwość powstawania i utrwalania się na danym terenie lokalnych ekotypów drzew;

• uzyskiwanie obfitego materiału do przeprowadzenia selekcji drzew w rozwijającym się drzewostanie.

Z kolei wadami naturalnego odnawiania są:

• uzależnienie od tzw. lat nasiennych;

• nierównomierność obsiewu;

• ograniczone możliwości stosowania odnowienia odroślowego.

Sztuczne odnowienie lasu przez zakładanie upraw leśnych pozwala na znacznie szybsze uzyskanie młodego pokolenia drzew. Stosuje się je bezpośrednio po usunięciu starego drzewostanu i odpowiednim przygotowaniu gleby. Jeśli młode pokolenie drzew jest wprowadzane na terenie uprzednio bezleśnym, to czynność taką nazywamy zalesianiem. Za zastosowaniem odnawiania przez wysiew nasion przemawiają:

• mniejsza pracochłonność i niższe koszty odnowienia;

• większe niż przy sadzeniu możliwości mechanizacji prac;

• uzyskiwanie znacznej ilości materiału do prowadzenia selekcji drzew.

Mimo tych niewątpliwych zalet, siew z różnych powodów, ma w praktyce mniejsze zastosowanie niż sadzenie.

Lasotwórcze gatunki drzew

Lasotwórcze gatunki drzew zwane też głównymi - to takie, które mogą same lub wspólnie z innymi tworzyć drzewostany. Na terenie naszego nadleśnictwa są to przede wszystkim:

• sosna zwyczajna - zajmuje 55,4% nadleśnictwa i stanowi przeszło 40% zapasu drewna w drzewostanie. Dominuje na siedliskach borowych i uboższych lasowych. Występuje tu w granicach swojego naturalnego zasięgu. Średni wiek drzewostanów sosnowych wynosi 68 lat. Na nie najlepszy stan zdrowotny sosny duży wpływ ma sąsiedztwo Trójmiasta; jego niekorzystne oddziaływanie jest widoczne szczególnie wzdłuż obwodnicy.

• buk zwyczajny - występuje na 32,2% nadleśnictwa i daje 35% masy drewna. Znajduje się w granicach swojego naturalnego zasięgu i rośnie głównie na siedliskach lasowych, o żyźniejszych glebach niż w borach. Bardzo dobrze odnawia się w sposób naturalny, tworząc liczne drzewostany z różnowiekowym, młodym pokoleniem. Przeciętny ich wiek wynosi 88 lat.

Zwierzyna

Z leśnictwem, które zajmuje się gospodarowaniem zasobami leśnymi, dość ściśle wiąże się łowiectwo. Oznacza ono ochronę zwierząt łownych i kształtowanie jej zasobów. Do zwierząt łownych zalicza się gatunki ptaków i ssaków, na które człowiek od dawna polował i poluje. Zwierzęta te dzieli się na dwie zasadnicze grupy: zwierzynę grubą i drobną. W obrębie zwierzyny grubej wydziela się tzw. zwierzynę płową (sarny, jelenie) i czarną (dziki). Do zwierzyny drobnej należą: lis, zając, kuna leśna, tchórz, gołąb, grzywacz, bażant, kuropatwa, dzikie kaczki i gęsi, łyska, słonka i czapla siwa. W okolicy naszej ścieżki nie spotykamy wielu z wymienionych gatunków, przede wszystkim ze względu na bliskie sąsiedztwo miasta i brak odpowiednich środowisk, ale możemy zauważyć przemykające: sarnę, zająca lub lisa, a nawet wędrujące stadko dzików, które nie jest aż tak rzadkim zjawiskiem.

Zbiór nasion drzew na potrzeby hodowli lasu

W wyniku długotrwałej, naturalnej selekcji ukształtowały się określone populacje lokalne i ekotypy naszych rodzimych gatunków drzew, najlepiej przystosowane do miejscowych warunków. Wykorzystuje się to w dzisiejszej hodowli lasu. Prowadzona sztuczna selekcja drzew ma znaczenie uzupełniające. Polega ona na wyborze z danej populacji osobników do rozmnażania, o najbardziej pożądanych cechach, a następnie tworzenia populacji ulepszonych. Dla tych celów zakłada się tzw. drzewostany nasienne, składające się z drzew o najlepszej jakości. Dostarczają one nasion i fragmentów pędów służących do zakładania upraw nasiennych. Wszystkie te czynności przyczyniają się do podniesienia zdrowotności naszych lasów i zapewnienia im trwałości. Świeżo zebrane nasiona, najwyższej jakości i całkowicie dojrzałe muszą być przechowywane w odpowiednich warunkach.

Dąb wymaga szczególnej troski

Dąb nazywany "królem drzew", jest symbolem potęgi, mocy, wielkości i długowieczności. Trwałe i twarde drewno dębowe miało powszechne zastosowanie w budowie grodów, domostw, wałów obronnych, falochronów, mostów i przystani. Owoce dębów, czyli żołędzie, były do czasu upowszechnienia uprawy ziemniaków podstawową karmą w hodowli świń. Dwa rodzime gatunki dębów o lasotwórczym znaczeniu, tj. szypułkowy i bezszypułkowy, mają w lasach regionu gdańskiego niewielki udział - około 4%, podczas gdy w przeszłości drzewostany dębowe pokrywały ponad 40% terenów leśnych. Przyczyny okresowego zamierania dębów w naszych lasach, dostrzegane o obecnym stuleciu, nie są jeszcze w pełni poznane. Za jedną z nich uważa się niekorzystne okresowo anomalie klimatyczne, zwłaszcza występowanie suchych lat z niską sumą opadów. Powoduje to osłabienie odporności drzew na oddziaływanie szkodników i chorób grzybowych. Przypuszcza się, że ważnym czynnikiem przyczyniającym się do zamierania dębów, są duże wahania poziomu wód gruntowych i stałe jego obniżanie się. Zwiększanie udziału powierzchniowego rodzimych dębów w naszym regionie rozpoczęto już w latach osiemdziesiątych. W tym celu stosuje się różne zabiegi wspomagające wzrost i rozwój młodego pokolenia dębów, takie jak:

• inicjowanie naturalnych odnowień;

• podsadzanie;

• ochrona przed zgryzaniem pędów młodych osobników przez zwierzynę płową;

• odpowiednie cięcia pielęgnacyjne;

• wprowadzanie tych drzew na siedliska lasowe.

Niżowe lasy bukowe

Nasza ścieżka przebiega przez tereny z natury panowania lasów bukowych. Przy szlaku spotykamy względnie dobrze zachowane płaty buczyn. Zróżnicowane są one na dwie odrębne postacie:

• żyzna buczyna niżowa - w stanie naturalnym jest wysokopiennym lasem o zwartym drzewostanie bukowym. Inne drzewa iglaste, jak np. dąb i grab, stanowić mogą niewielką domieszkę. W warstwie krzewów występuje najczęściej nieliczny podrost buka, który jedynie w partiach prześwietlonych może osiągać większe zwarcie. Runo jest dość bogate, złożone z licznych gatunków roślin zielnych, w przewadze o stosunkowo dużych wymaganiach pokarmowych. Mszaki występują nielicznie.

• kwaśna buczyna niżowa - w porównaniu z poprzednią postacią lasu bukowego porasta gleby mniej zasobne w składniki pokarmowe i bardziej kwaśne. Pod względem składu florystycznego jest wyraźnie uboższa. Drzewostan i warstwa krzewów wykształcone są podobnie. Zupełnie odmienny natomiast jest wygląd runa. Warstwa zielna pokrywa zazwyczaj niewielką powierzchnię. W wielu miejscach gleba przykryta jest warstwą słabo rozkładającej się ściółki, a rośliny występują nielicznie. Większy niż w poprzednim zbiorowisku jest udział mszaków. Na stromych zboczach, w miejscach gdzie wysiewana jest ściółka, warstwa mszysta jest silnie rozwinięta i występuje w formie dużych, zwartych kobiercy.

Słownik terminów leśnych

Zrównoważona gospodarka leśna

Gospodarka leśna prowadzona na zasadach ekologicznych;

Ekotyp

Rasa, forma ekologiczna, ogól populacji jednego gatunku, zajmujący pewien obszar, wytwarza się pod wpływem długotrwałego oddziaływania warunków ekologicznych tego obszaru;

Lata nasienne (rok nasienny)

Lata (rok), w których występuje silne i obfite owocowanie drzew leśnych;

Odnowienie naturalne

Odnowienie lasu wykorzystujące zdolność odnowienia gatunków z nasion;

Biocenoza

Zespół populacji roślin i zwierząt żyjących w określonych warunkach środowiska, powiązanych zależnościami o charakterze troficznym;

Znaczenie biotyczne

Gatunki wzbogacające różnorodność biocenozy, tym samym poprawiające warunki ekosystemu;

Podrost

Młode pokolenie drzew o wys. ponad 0,5 m wzrastające pod osłoną drzew, rokujące nadzieję na utworzenie w przyszłości górnej warstwy drzewostanu;

Zwarcie

Rodzaj i stopień wypełnienia przez korony drzew przestrzeni w drzewostanie;

Dominowanie

Przewaga u potomka cechy jednego z rodziców nad analogiczną cechą drugiego.

Nasza szkoła od kilku lat organizuje wspólne Sprzątanie Świata poprzedzone monitoringiem dzikich wysypisk. Wszyscy uczniowie, zarówno z gimnazjum jak i z liceum, wraz ze swoimi opiekunami, usuwają odpadki z pobliskich lasów. Lasy chylońskie są tak zanieczyszczone, że co roku nasi uczniowie są w stanie uzbierać kilkanaście worków odpadków. Oprócz tradycyjnych śmieci takich jak: butelki, kartony, opakowania spożywcze, w lesie możemy znaleść stare meble, elementy armatury łazienkowej, a nawet części samochodowe, a wśród nich niebezpieczne dla środowiska akumulatory. My uczniowie zadajemy sobie pytanie, kiedy w lesie nie będziemy mieli co sprzątać, bo będzie tak czysto. Miejmy nadzieję, że stanie się to już niebawem.

Bibliografia:

* Materiały informacyjne wydane przez Nadleśnictwo Gdańsk;

* Internetowa encyklopedia WIEM.