Kostki Literackie w rękach najlepszych autorów

Znamy laureatów tegorocznej edycji Nagrody Literackiej Gdynia. Kostki Literackie powędrowały do: eseistki Joanny Krakowskiej, poetki Natalii Malek, prozaika Waldemara Bawołka oraz tłumaczki Magdy Heydel. Autorów najlepszych książek wydanych w ubiegłym roku ogłoszono w piątek, 27 sierpnia podczas uroczystej gali w Muzeum Emigracji.

Nagroda Literacka Gdynia cieszy się uznaniem w polskim środowisku literackim. Jest ona przyznawana od 2006 roku. Trafia do żyjących twórców, autorów najlepszych książek wydanych w poprzednim roku i najciekawszych przekładów literackich. Nominacje do nagrody kreślą coroczną panoramę polskiej literatury.

– Każda gala zaskakuje mnie znakomitą kondycją współczesnej, polskiej literatury i tłumaczeń, rozległością zagadnień, które podejmują twórcy, szybkością, z jaką reagują na zmieniający się – nie zawsze na lepsze – świat. Miniony rok był szczególny. Sięgaliśmy po książkę częściej i chętniej, szukając w niej odrobiny przedpandemicznego porządku. Chciałbym pogratulować wszystkim nominowanym i nagrodzonym. Bez wątpienia każdy twórca marzy o tym, by jego dzieła były ważne i żywe. Jestem pewien, że werdykt kapituły Nagrody Literackiej Gdynia będzie jak morska latarnia i będzie wskazywał kierunek nam, czytelnikom, po co warto sięgać w najbliższych miesiącach – mówił Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni.

W tym roku do konkursu zgłoszono 512 tytułów. Spośród nadesłanych propozycji kapituła wybrała 20 najciekawszych książek. Laury są przyznawane w czterech równorzędnych kategoriach: esej, poezja, proza i przekład na język polski. W każdej z nich nominowano 5 tytułów. Wybór najlepszych autorów i książek był trudny.

– Powiedziałem w jednej z laudacji, że wybór był fascynujący, ekscytujący, ale bardzo trudny. W zeszłym roku mieliśmy kilka znakomitych tytułów w każdej kategorii literackiej – w przekładzie prozie, poezji i eseju. Każda książka ma swój urok, odrębność, tożsamość. Udawanie, że można jakoś to zmierzyć i powiedzieć, że ta jest lepsza od tamtej, wydaje się niemożliwością, a jednak tego od nas wymaga filozofia nagród literackich. Najważniejszym kryterium jest kryterium językowe. Musi to być literatura pisana językiem świeżym, odkrywczym, często być może ryzykownym, pisana w sposób, który próbuje nazwać rzeczy nam znane inaczej, po to, żebyśmy spojrzeli ponownie, żeby te kwestie, przedmioty czy postaci zobaczyć z innej perspektywy – mówi prof. Jerzy Jarniewicz, przewodniczący kapituły Nagrody Literackiej Gdynia.

Laureaci otrzymują pamiątkowe statuetki – Kostki Literackie oraz nagrody finansowe w wysokości 50 tysięcy złotych. Do kogo trafiły tym razem?

Kategoria esej

Nagroda Literacka Gdynia w kategorii esej powędrowała w tym roku do Joanny Krakowskiej za „Odmieńczą rewolucję. Performans na cudzej ziemi” (Wydawnictwo Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Kraków-Warszawa 2020). Autorka zabiera nas w niej w świat nowojorskiej kontrkultury.

Joanna Krakowska - laureatka Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii esej. siedzi na scenie z Kostką Literacką w ręku // fot. Anna Rezulak

Joanna Krakowska - laureatka Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii esej. siedzi na scenie z Kostką Literacką w ręku // fot. Anna Rezulak

Jak podkreślano w laudacji:

– Gra bowiem toczy się tutaj o prawo do życia na cudzej ziemi, ale na własnych warunkach – a zatem, po prostu, o człowieczą wolność. Idzie tutaj o rewolucję, którą przeprowadza się bez dywizji, choć i nie bez ofiar, o rewolucję, która wprawdzie nigdy się nie kończy, ale – teraz to rozumiemy – tymczasem zaszła już bardzo daleko i wykazała swoją nadzwyczajną sprawczość – mówił jeden z członków kapituły.

Joanna Krakowska jest historyczką współczesnego teatru, eseistką i redaktorką. To także profesorka w Zakładzie Historii i Teorii Teatru Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk oraz wicenaczelna miesięcznika „Dialog”. W 2012 roku była nominowana do Nagrody Literackiej Nike za monografię „Mikołajska. Teatr i PRL”. Z kolei w 2017 roku otrzymała Nagrodę im. Jerzego Giedroycia za książkę pt. „PRL. Przedstawienia”.

Jej „Odmieńcza rewolucja. Performans na cudzej ziemi” opowiada o historii odmieńczego performansu (słowo to rozumiane jest tu bardzo szeroko) na Manhattanie – na scenie, w piwnicy, w klubie i na ulicy – od lat sześćdziesiątych po dziewięćdziesiąte, z wycieczkami w przyszłość i w przeszłość, a nawet do Polski.

Poezja

W kategorii poezja triumfowała Natalia Malek i jej tom poetycki „Karapaks” (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2020). Autorkę nominowano do Nagrody Literackiej Gdynia za brawurową pracę ze słowem i wyobraźnię, dzięki której nawet najbardziej szalony paradoks staje się niemal szarą rzeczywistością.

Natalia Malek - laureatka Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii poezja. W ręku trzyma Kostkę Literacką // fot. Anna Rezulak

Jak zauważono w laudacji:

– W tym roku nagradzamy poezję, która lubi dziwne nazwy, wiersze-obiekty ułożone z fragmentów rzeczywistości przefiltrowanych przez język. Poezję, której źródłem jest przerzutna uwaga, która „chodzi i nie chodzi”, pulsuje w nieoczywistym spojrzeniu na życie i zafascynowaniu językiem. Poezję, w której dźwięk zmienił się na plask a żmuda autorki domaga się cierpliwości i uważności czytelnika – podkreślali członkowie kapituły.

Natalia Malek jest absolwentką gdyńskiej Trójki, poetką i kuratorką wydarzeń literackich. To także autorka trzech książek poetyckich: „Pracowite popołudnia” (2010), „Szaber” z ilustracjami Joanny Grochockiej (2014) oraz „Kord” z fotografiami Anny Grzelewskiej (2017). Jest laureatką Nagrody im. Adama Włodka. Za „Szaber” była nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia, za „Kord” – do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej oraz Nagrody Literackiej Gdynia. To współtwórczyni nieformalnej grupy artystycznej kobiet „Wspólny Pokój”. Prowadzi seminaria na temat literatury anglojęzycznej oraz związków literatury i sztuk wizualnych.

W tomiku „Karapaks” prezentuje wyrazisty styl, który decyduje o nietypowym kształcie samych wierszy. Są one – mówiąc w duchu książki – najeżone znaczeniami, prowokacyjnie kuszą do odczytań lingwistycznych, skrupulatnego rozszyfrowywania zaskakujących połączeń słów i śmiałych metafor. Głębsza lektura pozwala jednak dotrzeć do wrażliwego wnętrza liryków, zdradzających wyczulenie na szczegół i przedstawiających niepowtarzalność poszczególnych doświadczeń.

Proza

Nagroda Literacka Gdynia w kategorii proza trafiła do Waldemara Bawołka za „Pomarłych” (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020). Siłą książki jest konkret i zwyczajność, opisane jednak z poetycką intensywnością i filozoficznym namysłem.

Waldemar Bawołek - laureat Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii proza. Na przezroczystym pulpicie, za którym stoi, jest jego Kostka Literacka // fot. Anna Rezulak

– Triumfuje opowieść, w której życie rozbłyskuje najjaśniej, a dzieje się to dzięki słowom pokonującym mroki egzystencji, nawet śmierć. Pasja życia i pasja opowiadania są tu nierozdzielne, szeregowy czytelnik i wyrafinowany krytyk nie bardzo wie, jak możliwy jest takt witalny, upojny nekrolog. Pomarli, ale żyją w słowach, wspomnienie nie jest lamentacją ani pomnikiem, wspomnienie jest wskrzeszeniem, literackim cudem. Nagradzamy prozę, w której wszystkie słowa znają swoje miejsce, a każde zdanie może stać się rozbłyskiem i olśnieniem. Czytelnik nie znajdzie tu łatwego pocieszenia, ale dane mu będzie obcowanie z żywymi i umarłymi. I w owym obcowaniu może liczyć na katharsis albo nirwanę – argumentowano w laudacji.

Waldemar Bawołek urodził się w 1962 roku. Mieszka w małopolskich Ciężkowicach, które użyczają swojej przestrzeni literackim światom jego książek. Jako prozaik zadebiutował w 1996 roku zbiorem opowiadań „Delectatio morosa”, wydanym przez Państwowy Instytut Wydawniczy. Potem opublikował „La petite mort”, „Raz dokoła”,„To co obok”, „Humoreskę”, „Echo słońca” i „Bimetal”. Był już dwukrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia – w 2015 i 2018 roku.

„Pomarli” to opowieść o tych, których już nie ma, o niewykorzystanych możliwościach i próbie ucieczki od dotkliwej samotności, a może próbie pogodzenia się z nią. Waldemar Bawołek w swojej onirycznej prozie przedstawia historie bliskich, którzy odeszli – wujka Mordawskiego, który z zamiłowaniem opowiadał anegdoty z pracy w milicji i ukradkiem popijał z piersiówki, babci dewotki, uprzykrzającej życie synowej czy Mateusza – pogrążonego w smutku miłośnika muzyki klasycznej.

Przekład na język polski

Doceniono również Magdę Heydel za przekład „Opowiadań” Katherine Mansfield (Wydawnictwo Officyna, Łódź 2020). To książka trzymająca w napięciu niewypowiedzianych uczuć i po omacku identyfikowanych stanów emocjonalnych, do których oddania trzeba było wielkiej tłumaczki.

Magda Heydel laureatka Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii przekład na język polski. Ma uniesione ręce, w których trzyma Kostkę Literacką // fot. Anna Rezulak

– Katherine Mansfield znalazła w osobie Magdy Heydel tłumaczkę, która potrafiła uczynić z niej źródło takiego literackiego doświadczenia, kiedy po ludzku zachwycamy się opowieścią, tylko czasem po jurorsku zastanawiając się, jak to jest zrobione – podkreślono w laudacji.

Magda Heydel zajmuje się przekładoznawstwem oraz komparatystyką literacką i kulturową. Kieruje Centrum Badań Przekładoznawczych oraz studiami magisterskimi przekładoznawstwo literacko-kulturowe na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest redaktor naczelną pisma „Przekładaniec. A Journal of Translation Studies”. Opublikowała m.in. monografie: „Obecność T.S. Eliota w literaturze polskiej” i „Gorliwość tłumacza. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza”. Opracowała antologie: „Współczesne teorie przekładu” oraz wraz z Piotrem Bukowskim „Polską myśl przekładoznawczą”. To stypendystka Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, laureatka Nagrody Indywidualnej Ministra Edukacji Narodowej, a także członkini honorowa Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury. Nagradzana tłumaczka literatury języka angielskiego, m.in. dzieł: Josepha Conrada, Seamusa Heaneya, T.S. Eliota, Teda Hughesa, Alice Oswald, Roalda Dahla, Dereka Walcotta i Virginii Woolf. Edytorka przekładów poetyckich, m.in. Czesława Miłosza i Stanisława Barańczaka.

Książka Katherine Mansfield pt. „Opowiadania” jest uznawana za jedno z najważniejszych osiągnięć nowoczesnej prozy i odkrywcze przekształcenie formy, a także dokument nowoczesnej kobiecej biografii.

Laureatów wybrała kapituła w składzie: prof. Jerzy Jarniewicz (przewodniczący), prof. Adam Lipszyc, Eliza Kącka, Zbigniew Kruszyński, prof. Tomasz Swoboda, prof. Aleksander Nawarecki, Natalia Gromow oraz dr Dorota Kozicka.

Nagrodzie Literackiej Gdynia towarzyszy festiwal „Miasto Słowa”, który potrwa jeszcze do 29 sierpnia. W jego ramach będzie się można spotkać z laureatami tegorocznych Kostek Literackich. Spotkanie odbędzie się w sobotę, 28 sierpnia o godz. 17.00 w Muzeum Miasta Gdyni. Będzie też transmitowane online na facebookowym profilu Nagrody Literackiej Gdynia. Rozmowę poprowadzą Dorota Kozicka oraz Tomasz Swoboda.

Galeria zdjęć

Kategoria esej

Poezja

Proza

Przekład na język polski

Galeria zdjęć

Prof. Jerzy Jarniewicz - przewodniczący kapituły Nagrody Literackiej Gdynia // fot. Anna Rezulak

Prezydent Gdyni Wojciech Szczurek na gali Nagrody Literackiej Gdynia // fot. Anna Rezulak

Gala 16.edycji Nagrody Literackiej Gdynia w Muzeum Emigracji // fot. Anna Rezulak

Gala 16.edycji Nagrody Literackiej Gdynia w Muzeum Emigracji // fot. Anna Rezulak

Zbigniew Kruszyński i prof. Aleksander Nawarecki - członkowie kapituły Nagrody Literackiej Gdynia podczas gali w Muzeum Emigracji // fot. Anna Rezulak

Prezydent Gdyni Wojciech Szczurek wręcza nagrodę Waldemarowi Bawołkowi - laureatowi Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii proza // fot. Anna Rezulak

Tłumacze nominowani do Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii przekład (od lewej): Zbigniew Machej, Magda Heydel, Agnieszka Rembiatowska, Michał Tabaczyński, Kinga Siewior i Jakub Kornhauser wraz z Szymonem Kloską - rzecznikiem prasowym nagrody podczas gali w Muzeum Emigracji // Anna Rezulak

Magda Heydel - laureatka Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii przekład na język polski // fot. Anna Rezulak

Galę Nagrody Literackiej Gdynia uświetnił zespół Lasy // fot. Anna Rezulak

Warunki pobierania