Literackie Kostki zostały rzucone

Festiwal Miasto Słowa trwa do niedzieli, ale jego kulminacja odbyła się dziś w Teatrze Muzycznym. Podczas Gali Nagrody Literackiej Gdynia 2023 poznaliśmy laureatów Kostek Literackich. Nagrody z rąk prezydenta Gdyni Wojciecha Szczurka otrzymali: Grzegorz Piątek, Marcin Czerkasow, Małgorzata Żarów i Jerzy Koch.

Kapituła 18. - pełnoletniej edycji Nagrody Literackiej Gdynia pod przewodnictwem Jerzego Jarniewicza nominowała tradycyjnie 20 utworów w czterech kategoriach: esej, poezja, proza i przekład na język polski. Jednak autorów i woluminów było w tym roku więcej - po 21. Jedno dzieło wymagało bowiem pracy dwóch twórców, a jedna książka dwóch tomów.

Nominowane do NLG tytuły przedstawiliśmy kilka dni temu w artykule Kto zdobędzie Kostki Literackie?. Dziś w Teatrze Muzycznym im. Danuty Baduszkowej kości zostały rzucone, pora przedstawić laureatów, którzy otrzymali pamiątkowe statuetki i po 50 tysięcy złotych.

Prezydent Gdyni Wojciech Szczurek, gospodarz gali Nagrody Literackiej Gdynia. Fot. Anna Rezulak

- Tegoroczne nominacje do Nagrody Literackiej Gdynia, jak zawsze zresztą, zachwyciły. Książka Grzegorza Piątka czytana była przez mieszkańców Gdyni chyba jak żadna inna w historii nagrody. Z powieścią Małgorzaty Żarów spotkaliśmy się pierwszy raz już w ubiegłym roku na festiwalu, gdzie miała ona swoją premierę i po cichu kibicowaliśmy temu świetnemu debiutowi. Poszerzanie granic polszczyzny przez Jerzego Kocha to także dla nas nie nowość, bo zachwycaliśmy się jego translatorskim kunsztem już przy okazji poprzedniej nominacji. Ale to poezja okazała się pocieszycielką w chwili największego strapienia. Marcin Czerkasow w wierszu otwierającym nagrodzony tomik pisze o doświadczeniu człowieka, który choć przez chwilę trzymał stopy na plaży, o doświadczeniu osuwającego się spod stóp gruntu, piasku. Jak wiecie Państwo, tu w Gdyni mamy taki przywilej, to doświadczenie może przysługiwać dość często - mówił Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni, gospodarz gali.

Esej

Na teatralnej scenie Kostkę Literacką za esej odebrał autor dobrze czytelnikom znany – Grzegorz Piątek: pisarz, publicysta, krytyk, z wykształcenia architekt, znawca historii i architektury Warszawy. Nagrodę Literacką Gdynia otrzymał za opowieść o, nomen omen – Gdyni.

W książce „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939” (Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022) autor opisuje tworzone od podstaw miasto, gdzie można było zacząć z czystą hipoteką: przezwyciężyć różnice między zaborami, pokonać zacofanie, uciec od narodowych przywar, od wiejskiej nędzy i wielkomiejskiego bezrobocia, zostawić w tyle waśnie etniczne i konflikty klasowe, uniknąć urbanistycznych błędów i historycznych ograniczeń krępujących rozwój innych miast.

Ignorując linie proste ideologii, Autor wędruje po mieście zygzakiem, eksponując bzdury i sukcesy, spełnienia i zawody. Przewodnikiem nie byłby tak subtelnym, gdyby nie pomagał mu język: uczony a dowcipny, ironiczny a skupiony, zdatny zarówno do spoistej argumentacji, jak i do błyskotliwej pointy, zwrotny niczym mała żaglówka w zatoce - napisano w laudacji.

Grzegorz Piątek odbiera nagrodę od prezydenta Gdyni Wojciecha Szczurka. Fot. Anna Rezulak

Ale gdyńska nagroda nie została bynajmniej przyznana za laurkę dla Gdyni. Piątek, którego wszystkie książki pokazują styk architektury z polityką, gospodarką i kulturą, krytycznie prześwietla w „Gdyni obiecanej” etykiety, jak „miasto symbol”, „polskie okno na świat”, „cud modernizmu”, które przykryły ciemniejszą historię miasta. Gdynia Piątka jest jak dr Jekyll i pan Hyde. Z jednej strony nowoczesna, funkcjonalna, zamożna i szybko się rozwijająca Gdynia asfaltu, neonu i modernistycznej kamienicy. Z drugiej strony Gdynia zaniedbana, ciasnych mieszkań, baraków, bez prądu, bez pracy lub z pracą bardzo niską płatną.

- Nagroda Literacka Gdynia jest jedną z najważniejszych nagród w kraju, także nie muszę tłumaczyć jak bardzo jestem dumny. Podwójnie ważne jest to, że moja książka jest o Gdyni, więc odbierać nagrodę tutaj, gdyńską, to jest dla mnie podwójne wyróżnienie. To jest opowieść wielostronna, gdzie pokazuję i sukcesy i porażki, to co wyszło i to co nie wyszło, i myślę, że tak należy opowiadać historię i że szczerość nie wyklucza też czułości i miłości wobec tematu. Myślę w ogóle, że nie ma udanych związków między ludźmi bez szczerości. Także mój związek z Gdynią też jest szczery, natomiast też jest pełen ciepłych uczuć - mówi Grzegorz Piątek.

To nie pierwsza nagroda dla „Gdyni obiecanej...”. Autor otrzymał już za nią Paszport Polityki 2022. Piątek jest też dwukrotnym laureatem Nagrody Literackiej m. st. Warszawy: za biografię prezydenta stolicy „Sanator. Kariera Stefana Starzyńskiego” (WAB, 2016) oraz za bestsellerową książkę „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949” (WAB, 2020), która trafiła na listę 20 książek 2020 roku tygodnika „Polityka”.

Poezja

W tej kategorii serce jurorów skradł Marcin Czerkasow, poeta, tłumacz, wydawca, projektant graficzny, i jego tom „Mountain View” (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022).

- Postanowiliśmy nagrodzić „Mountain View”, książkę, której autor odważa się na potyczkę z bodaj najsilniejszymi poetykami ostatnich dekad. Wychodzi z tego starcia zwycięsko, bo udaje mu się wpleść w wiersze nie tylko własną melodię, ale też zmusić ten nowopowstały język do pracy nad krytyką społeczną, aktywnym myśleniem raczej o czymś, niż niczym - argumentowali członkowie Kapituły.

Czerkasow jest także autorem arkusza „Płonące ciasteczko” (2006) oraz tomów poetyckich „Fałszywe zaproszenia” (2008) i „Przede wszystkim zniszczenia” (2014) oraz założycielem oficyny Disastra Publishing.

Marcin Czerkasow. Fot. Anna Rezulak

Proza

Zwycięskim utworem prozatorskim okazała się opowieść Małgorzaty Żarów o umazanej złotą farbą młodej kobiecie, wędrującej przez surrealistyczną Warszawę w podartej sukni ślubnej. Zamiast torebki butelka wina, w gorsecie schowany skradziony przedmiot. Powrót do domu utrudniają jej apokaliptyczny upał i chmura czarnego dymu, która zmierza nad miasto.

„Zaklinanie węży w gorące wieczory” (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022) to debiut literacki Małgorzaty Żarów, która pracowała jako lektorka języka angielskiego i analityczka do spraw przeciwdziałania praniu pieniędzy, ale żadne z tych zajęć nie zajmuje jej tak bardzo, jak pisanie. „Zaklinanie węży..." otrzymało nominację m.in. do międzynarodowej nagrody Premio Grand Continent 2022.

- Nagradzamy książkę, w której lipcowy żar lejący się z nieba i burleskowo-apokaliptyczna sceneria owianej tajemniczym dymem Warszawy łączą się z fascynującą i przejmującą opowieścią o patrzeniu i byciu oglądanym - mówili członkowie Kapituły podczas gali.

Przekład na język polskich

Małgorzata Żarów i Jerzy Koch z Literackimi Kostkami. Fot. Anna Rezulak

Za najlepszym przekład według Kapituły NLG odpowiedzialny jest Jerzy Koch, który przetłumaczył z niderlandzkiego powieść Marieke Lucasa Rijnevelda „Mój mały zwierzaku” (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022) – nową książkę młodego holenderskiego pisarza, laureata Nagrody Bookera, autora „Niepokój przychodzi o zmierzchu”.

Kapituła doceniła tłumacza za mistrzowskie, prawdziwie wysmakowane, zaskakująco czułe, niekończące się zdania, oddające duszną atmosferę przerażającego w swojej istocie monologu głównego bohatera.

Jerzy Koch jest profesorem Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz University of the Free State w RPA, literaturoznawcą, niderlandystą i germanistą z wykształcenia, specjalizującym się w literaturze i języku afrikaans, literaturze kolonialnej, niderlandzkiej i południowoafrykańskiej. Laureat m.in. nagrody im. Martinusa Nijhoffa za dorobek w dziedzinie tłumaczeń literatury niderlandzkiej na polski oraz nagród Algemeen-Nederlands Verbond i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Holandii za propagowanie kultury niderlandzkiej w Polsce.

Kapituła

Członkowie Kapituły: Barbara Klicka i Jerzy Jarniewicz. Fot. Anna Rezulak

Kapituła Nagrody Literackiej Gdynia jest powoływana przez Prezydenta Gdyni na dwuletnią kadencję. Skład Kapituły na kadencję w latach 2023-2024 to: