Gdyńskie konserwacje – praktyczny informator

Okna modernistyczne
W architekturze modernistycznej okna stanowiły jeden z najważniejszych elementów formy architektonicznej i wyrazu plastycznego elewacji. W zależności od czasu powstania oraz funkcji i standardu budynków wyróżnić można różnorodne formy i kompozycje okien modernistycznych.
W latach 30. XX w. nowoczesna konstrukcja budynków spowodowała, że okna projektowano często jako duże otwory z podziałami na mniejsze pola. Pojawiły się okna narożne podkreślające załamania ścian lub ich charakterystyczne zaoblenia, projektowano rozmieszczone horyzontalnie na całej długości elewacji okna pasmowe, pionowe okna klatek schodowych tzw. „termometry”, okna wykuszowe oraz okna okrągłe jak bulaje. Ozdobą okien modernistycznych stały się przede wszystkim elementy konstrukcyjne np. struktura i układ podziałów oraz użytkowe np. okucia, klamki, zawiasy i mechanizmy zamykające. Te drobne elementy, nawet jeśli produkowane masowo, były starannie zaprojektowane, a ich forma często nawiązywała do cech stylowych budynku i całego nurtu. Innym charakterystycznym elementem okien modernistycznych były szerokie parapety wewnętrzne o walorach estetycznych.
Stosowano najczęściej drewnianą stolarkę o tradycyjnej konstrukcji skrzynkowej, czyli okna podwójne z przestrzenią pomiędzy skrzydłami (częściami otwieranymi), gwarantującą nie tylko charakterystyczny przestrzenny wygląd okien, ale również odpowiednią izolację termiczną oraz naturalną cyrkulację powietrza w pomieszczeniach. Okna o różnych wymiarach, kształtach i podziałach osadzano najczęściej w tradycyjny sposób, czyli z tzw. węgarkiem. Miało to istotny wpływ na ogólny wygląd oraz harmonijną kompozycję fasady budynku. Wyjątkiem były tzw. okna wykuszowe, osadzone w wysuniętej przed elewację żelbetowej ramie. Dzięki tej nowoczesnej konstrukcji uzyskiwano znaczny dystans pomiędzy zewnętrzną, a wewnętrzną płaszczyzną przeszklenia, tworząc szeroki parapet, który mógł być np. małą oranżerią (jak w prezentowanej w poprzednim odcinku willi przy ul. Inżynierskiej 111).
Wyjątkowe w skali Polski okna modernistyczne, z ramami stalowymi zachowały się w klatkach schodowych budynku przy ul. 3 Maja 27-31. Od zewnątrz są to ciągłe piony przeszklenia podzielonego na segmenty. Każda z ram okiennych zamocowana jest w sposób umożliwiający jej obracanie, połączono je po kilka razem systemem łączników. Otwieranie odbywa się poprzez pokręcenie specjalną korbą, która wymusza obrót kilku okien na raz.
Obecnie coraz częściej drewnianą stolarkę okienną zastępuje się oknami plastikowymi, z szybami zespolonymi i bez pierwotnych podziałów. Nierzadko zmienia się przy tym formę okien, układ konstrukcyjny, kolorystykę, rodzaj detalu, grubości i kształty profili, a nawet sposób otwierania. Takie działania prowadzą zawsze do utraty walorów architektonicznych i plastycznych całego budynku, pozbawiając go charakterystycznego klimatu epoki i waloru autentyzmu.
Wielu właścicieli modernistycznych willi i mieszkań w kamienicach zdecydowało się na zachowanie i renowację drewnianych okien, doceniając historyczny materiał, tradycyjne rzemiosło i rolę jaką stolarka okienna odgrywa w odbiorze całego budynku.
Wbrew pozorom renowacja i modernizacja (w tym uszczelnienie) okien drewnianych i metalowych jest możliwa do wykonania, a przy odpowiedniej konserwacji i pielęgnacji okna drewniane mogą służyć swoim właścicielom bardzo długo. Na renowację historycznych okien w budynkach zabytkowych Gdyni można ubiegać się o dofinansowanie z budżetu Gminy, z czego niektórzy właściciele domów już skorzystali.
Szczegóły dot. zasad przyznawania dotacji na stronie www.gdynia.pl/zabytki/dotacje.

Na zdj. 1 i 2 Dom jednorodzinny TBO (Redłowo) przed wojną i obecnie. Nieudane zastąpienie modernistycznej stolarki okiennej współczesnymi oknami.

Zdj. 3 i 4: Willa (Kamienna Góra). Modernistyczna stolarka okienna z drobnymi poziomymi podziałami.

Zdj. 5 i 6: Willa dwurodzinna (Kamienna Góra). W 2017 r. stolarkę okienną poddano renowacji. U dołu historyczny ogranicznik otwarcia okien po renowacji.

Zdj. 7 i 8: Uchylne okna klatek schodowych w budynku przy ul. 3 Maja 27-31 (Śródmieście)

Opracowanie tekstu i zdjęcia: Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków

Opublikowano: 21.05.2020 14:33
Autor: Karolina Szypelt (k.szypelt@gdynia.pl)