W dzisiejszym artykule „Trzeźwo myśląc ..." o programach substytucyjnych dla osób uzależnionych od opiatów (heroiny, „kompotu" itp.). To forma pomocy uzależnionym, która budzi największe kontrowersje w społeczeństwie. Wychodząc z założenia, że we współczesnych społeczeństwach używanie narkotyków jest nieuniknione, redukcja szkód ma na celu zminimalizowanie kosztów, jakie używanie narkotyków niesie dla osoby uzależnionej, środowiska, w którym ona żyje, jak i dla całego społeczeństwa. Regularne używanie substancji psychoaktywnych prowadzi do zmian w zachowaniu osoby uzależnionej i wiąże się z pogorszeniem jej funkcjonowania w sferze zawodowej, społecznej, fizycznej i emocjonalnej.
Jeśli przedmiotem uzależnienia jest substancja nielegalna, do zaburzeń funkcjonowania jednostki dochodzi szybciej i na ogół spycha ją to na margines społeczeństwa. Zadaniem takich programów jest podtrzymanie uzależnienia w oparciu o wybrany farmakologiczny substytut narkotyku. Zmiana narkotyku na jego legalny substytut oraz dostęp do serwisów medycznych, terapeutycznych i socjalnych ma ograniczać szkody związane z używaniem narkotyków, a w niektórych przypadkach umożliwiać stabilizację życiową osoby uzależnionej, tak aby w rezultacie następował powrót do pełnienia normalnych ról życiowych - bez warunku utrzymywania abstynencji od środków odurzających. Leczenie substytucyjne - znane również pod nazwą terapii podtrzymującej - polega na długoterminowym (co najmniej przez okres trzech miesięcy) przyjmowaniu leku substytucyjnego w celu zredukowania używania nielegalnych opiatów, kryminalizacji, śmierci (z przedawkowania) i zakażeń chorobami przenoszonymi przez krew. Najczęściej wykorzystywanymi środkami farmakologicznymi mającymi zastąpić nielegalną heroinę są syntetyczny metadon i buprenorfina..
Grupą uzależnionych objętą takimi programami są osoby uzależnione od heroiny, które nie chcą lub nie potrafią zrezygnować z używania tego środka. Podstawowym celem prowadzenia substytucji lekowych jest ustabilizowanie sytuacji życiowej osób uzależnionych poprzez m.in. wyeliminowanie wszystkich czynności związanych ze zdobyciem nielegalnych narkotyków (redukcji zachowań o charakterze kryminalnym) oraz obniżenie poziomu niebezpieczeństw zdrowotnych płynących z niekontrolowanego ich zażywania.
Oprócz legalnego substytutu heroiny służyć ma temu szereg oddziaływań o charakterze wychowawczym, psychoterapeutycznym i socjalnym, mających umożliwić i ułatwić przynajmniej częściowy powrót do pełnienia ról społecznych.
Szczególną sytuacją jest polecanie podtrzymania metadonem kobietom w ciąży, które uzależnione są od heroiny.
Programy substytucyjne są rozwiązaniami nadal budzącymi wiele emocji i kontrowersji, również wśród specjalistów zajmujących się pomocą osobom uzależnionym.
Niektóre argumenty podnoszone w dyskusjach na temat podawania uzależnionym leków substytucyjnych:
Argumenty za: poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego uzależnionych, stabilizacja życia rodzinnego, eliminacja zachowań kryminalnych, możliwość podjęcia aktywności zawodowej, tym samym zmniejszenie bezrobocia, redukcja nielegalnego handlu narkotykami, ograniczenie epidemii chorób zakaźnych związanych z iniekcyjną drogą przyjmowania narkotyku, zmniejszenie liczby zgonów związanych z przedawkowaniem nielegalnej heroiny.
Argumenty przeciw: podtrzymanie i pogłębienie uzależnienia, przenikanie legalnie wydawanych narkotyków na „czarny rynek", społeczna akceptacja uzależnienia, niedogodność w zdobywaniu narkotyków może wpłynąć na rezygnację z kontynuacji uzależnienia, początek drogi do legalizacji narkotyków, co spowoduje ogólny, niekontrolowany dostęp do wszelkich substancji psychoaktywnych.
Specjaliści z Ośrodka Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Gdyni stoją na stanowisku, iż oferta dla pacjentów uzależnionych powinna być jak najszersza, wychodząca naprzeciw różnym problemom pacjentów, i w związku z tym popierają funkcjonowanie programów substycyjnych. Szczególnie zalecane przez naszych specjalistów jest podejście „wysokoprogowe" do programu substycyjnego, co oznacza, że wraz z podawanym substytutem pacjent zobowiązany jest do podjęcia terapii.
Prawdopodobnie w czerwcu zostanie uruchomiony program metadonowy na terenie województwa pomorskiego, realizowany przez Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Gdańsku. c.d.n.
