Dworzec w Wielkim Kacku trafił do rejestru zabytków

Dworzec w Gdyni Wielkim Kacku trafił pod ścisłą ochronę konserwatorską. Zakończyły się procedury związane z wpisaniem go do rejestru zabytków. Historia gdyńskiej trasy kolejowej na Wielkim Kacku jest ściśle związana z intensywnym rozwojem Gdyni w okresie międzywojennym, a także ze strategicznymi planami gospodarki II RP. Infrastruktura dworcowa powstała w tym miejscu wraz z rozwojem magistrali węglowej, łączącej Śląsk z Gdynią. Pierwsza stacja zaczęła funkcjonować w 1921 roku, a osiem lat później postawiono charakterystyczny budynek.

Budynki, tworzące zespół dworca kolejowego Gdynia Wielki Kack, powstały pod koniec lat dwudziestych XX wieku i służyły do obsługi magistrali węglowej, łączącej Górny Śląsk z Gdynią. Decyzja o budowie tej linii kolejowej była związana funkcjonowaniem portu w Gdyni. Początkowo była to linia jednotorowa, która została włączona w Kokoszkach w istniejącą od 1914 r. linię Gdańsk Wrzeszcz – Stara Piła. 20 listopada 1921 r. oddano do użytku linię kolejową o długości 26 km Kokoszki-Gdynia z pierwszym dworcem w Wielkim Kacku. Ten budynek nie przetrwał do dnia dzisiejszego, uległ spaleniu we wrześniu 1939 r. Obecny budynek powstał w latach 1929-1930, już przy nowej linii kolejowej, nazwanej potem magistralą węglową.

Co wpisano

Do rejestru zabytków został wpisany cały historyczny zespół zabudowy stacji kolejowej, który tworzą między innymi: budynek dworcowy, magazyn ekspedycji towarowej, budynek gospodarczy przy budynku dworcowym, dom zawiadowcy oraz magazyn zawiadowcy odcinka drogowego. Z dawnego wyposażenia zachowało się drewniane okienko kasowe z szufladką na prowadnicach. Zgodnie z projektem budynek jest podzielony na część dyspozycyjną, hall kasowy z poczekalnią i część mieszkalną. Ten typ dworca kolejowego z nastawnią dyspozycyjną (ława nastawcza i blokada stacyjna), zwany jest typem „Bydgoszcz-Gdynia”.

- Zawsze się cieszę, gdy kolejny obiekt ściśle związany z historią budowy Gdyni trafia pod ochronę konserwatorską poprzez wpis do wojewódzkiego rejestru zabytków. Nie ma ich zbyt wiele, zwłaszcza tych, które zaliczamy do zabytków techniki. Są to głównie obiekty portowe oraz Dworzec Gdynia Główna. Tym razem ochroną został objęty zespół budynków dworca kolejowego Wielki Kack, który do grudnia 2017 pozostawał w bezpośredniej służbie pasażerom. Ten etap zakończył się dopiero wraz z otwarciem przystanku Gdynia Karwiny . Wierzę, że właściciel obiektu znajdzie dla niego funkcję godną jego obecnej rangi i wciąż nieprzemijającej urody – mówi Marek Stępa, naczelnik Wydziału Ochrony Dziedzictwa UM Gdyni.

Najważniejsze fakty, związane z zespołem Dworca Wielki Kack i dziejami magistrali węglowej:

6 listopada 1926 otwarto pierwszy odcinek magistrali węglowej łączący Kalety z Podzamczem (linia 131 na odcinku Kalety – Nowe Herby). Następnie zbudowano odcinek z Herb do Inowrocławia i z Bydgoszczy do Gdyni. Magistrala węglowa umożliwiała uruchomienie ciężkiego transportu kolejowego ze Śląska oraz zapewniła niezależność polskiego transportu od Berlina i Wolnego Miasta Gdańska.
W Bydgoszczy utworzono Zarząd Budowy Kolei Państwowych. Trzeci z siedmiu oddziałów zarządu ulokowano od 1928 r. w Wielkim Kacku (na potrzeby zarządu wzniesiono w Wielkim Kacku przy ul. Starodworcowej 32 i 34 dwa istniejące budynki administracyjne, obecnie mieszkalne).
W 1927 r. poprowadzono linię kolejową przy krawędzi osuszonego Jeziora Wielkokackiego, a następnie wcięto się w wysoczyznę dzielącą osuszone jezioro i dolinę Kaczego Potoku, starając się zminimalizować pochylenia terenu. Wykonany między wzgórzami morenowymi wykop pod tor kolejowy był imponującym wyczynem inżynierów budujących magistralę. Wydobyty z wykopu piasek wykorzystano m.in. do budowy stacji kolejowej przy obecnej ul. Nowodworcowej.
W 1929 r. rozpoczęto wznoszenie nowych budynków dworcowych na 11 stacjach między Bydgoszczą i Gdynią - według zatwierdzonego przez Ministerstwo Komunikacji projektu arch. B. Tatarczucha. Obok budynku dworcowego wybudowano kolejne budynki, niezbędne dla prawidłowej pracy stacji kolejowej. Ponadto na pobliskiej posesji wybudowano budynek mieszkalny z częścią biurową i magazyn dla zawiadowcy odcinka drogowego.
W czasie wojny magistrala była zarządzana przez Niemcy, a od 1945 r. powróciła w ręce polskie. Ze względu na trudne warunki terenowe odcinka Osowa-Gdynia zostały wybudowane tzw. tory łapankowe, które przetrwały aż do 1993 roku. Wówczas zostały rozebrane.
W 1953 roku wieś Wielki Kack stała się dzielnicą Gdyni, a w 1987 r. zespół ruralistyczny dawnej wsi Wielki Kack został wpisany do rejestru zabytków.
W latach 2015-2017 dworzec obsługiwał linię Pomorskiej Kolei Metropolitalnej.