Zaruski Mariusz (1867 - 1941)

generał kawalerii, żeglarz, marynarz, taternik, pisarz i poeta. Był człowiekiem o wielorakich zainteresowaniach i rozległych horyzontach myślowych, a zarazem o niezwykłej witalności oraz energii fizycznej i psychicznej. Pozostawił po sobie bogaty dorobek czynów i myśli.

Był człowiekiem o wielorakich zainteresowaniach i rozległych horyzontach myślowych, a zarazem o niezwykłej witalności oraz energii fizycznej i psychicznej. Pozostawił po sobie bogaty dorobek czynów i myśli.
Urodził się w Dumanowie na Podolu. Dziadek, ojciec i stryj Zaruskiego uczestniczyli w powstaniach narodowych 1831 i 1863 roku. W 1885 r. Mariusz Zaruski wstąpił na Wydział Fizyczno - Matematyczny Uniwersytetu w Odessie, skąd pływał do portów Japonii, Egiptu, Indii. Podczas studiów brał udział w działalności polskich konspiracyjnych organizacji studenckich i stowarzyszeń niepodległościowych. W latach 1891-92 odbył jednoroczną służbę wojskową i został oficerem rezerwy kawalerii rosyjskiej. W 1892 r. zadebiutował jako literat przekładami poezji. W 1894 r. za udział w ruchu niepodległościowym, został aresztowany i za działalność przeciwko carowi został skazany na półtora roku więzienia, a następnie pięć lat zsyłki do Archangielska. Tutaj skończył szkołę morską i ręcząc słowem honoru, że nie ucieknie, dostał zgodę na pływanie. W 1899 wrócił do Odessy, a 2 lata później przeniósł się do Krakowa, gdzie ukończył Akademię Sztuk Pięknych, by realizować swoją następną pasję malarstwo.

Inną pasją życiową Zaruskiego były góry. Z powodu choroby żony osiedlił się w Zakopanem /1904/, gdzie rozwinął działalność w zakresie organizacji taternictwa, turystyki i narciarstwa. W 1909 r. utworzył Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe; któremu przewodniczył do 1914 r.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów; w latach 1923-26 był adiutantem Prezydenta RP, po czym przeszedł na emeryturę w stopniu generała brygady. W przewrocie majowym 1926 r. nie brał udziału; w tym samym roku przeszedł w stan spoczynku. Jeszcze do 1930 r. przewodniczył komisji regulaminów morskich w dowództwie Marynarki Wojennej. Wcześniej (w 1927 r.) został starostą morskim w Gdyni. Był wizjonerem Polski silnej na morzu, propagatorem wychowania morskiego i żeglarstwa. Po przejściu na emeryturę w wieku 59 lat, zajął się głównie pracą społeczną i pisarską. Wraz z Antonim Ałeksandrowiczem założył Yacht Klub Polski. Był czołowym działaczem ligi Morskiej i Rzecznej, a później Ligi Morskiej i Kolonialnej. Kierował Komitetem Floty Narodowej organizującym zbiórkę funduszów na zakup okrętów i statków dla polskiej floty wojennej oraz handlowej. Zakupiono z nich, m.in. "Dar Pomorza" oraz jedne z pierwszych polskich jachtów: "Temida I" i "Temida II". W latach 1931-32 był naczelnym redaktorem pisma "Polska Flota Narodowa". W latach 1932-35 pełnił funkcję prezesa Polskiego Związku Żeglarskiego. Od 1936 r. był przewodniczącym Wydziału Wychowania Morskiego Młodzieży, inicjatorem i gorącym propagatorem polskiego żeglarstwa morskiego. Zdaniem Zaruskiego żeglarstwo morskie miało odgrywać rolę szczególną: miało przekształcić lądową świadomość Polaków na morską oraz stanowić szkołę charakterów dla młodzieży.

Od 1929 r. działał w harcerstwie polskim, które prowadził na morze, organizując kursy żeglarskie i zagraniczne rejsy morskie. W 1934 r. ZHP zakupił szkuner, który po adaptacji na szkolny statek harcerski otrzymał nazwę "Zawisza Czarny". W latach 1935-39 Mariusz Zaruski był jego kapitanem. Na początku sierpnia 1939 r. Mariusz Zaruski opuścił Gdynię i pojechał do Warszawy, bezskutecznie starając się o powrót do czynnej służby wojskowej. Z płonącej Warszawy wyjechał do Lwowa. Po zakończeniu działań wojennych w 1939 r. został przez władze radzieckie uwięziony we Lwowie. Następnie wywieziono go na Krym, do Chersonia, gdzie zmarł w więzieniu 8 kwietnia 1941 roku.